ଜିଲ୍ଲା ସମ୍ବନ୍ଧରେ

ଦେବଗଡ ଜିଲ୍ଲା ତତ୍କାଳୀନ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରୁ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ୧୯୯୪ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ଏକ ତାରିଖ ଦିନ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଜିଲ୍ଲା ରୂପେ ଆତ୍ମ ପ୍ରକାଶ କଲା । ଦେବଗଡ ଶବ୍ଦର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ଦେବତା ମାନଙ୍କର ବାସସ୍ଥଳୀ । ତତ୍କାଳୀନ ବାମଣ୍ଡା ଗଡଜାତ ରାଜ୍ୟର ଅଧିକାଂଶ ଅଞ୍ଚଳ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେବଗଡ ଜିଲ୍ଲାର ଭୌଗଳିକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ଇତିହାସ ଐତିହସମ୍ପନ୍ନ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତିସଂପନ୍ନ । ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ ସୁଦୃଶ୍ୟ ପର୍ବତ, ନିର୍ଝର, ଜଳପ୍ରପାତ, ଜଙ୍ଗଲ, ନଦୀ ଏବଂ ପରିଷ୍କାର ତଥା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରଦ ଜଳବାୟୁ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ଯ ।

ଦେବଗଡ ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଚୀନ ପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଭୂଖଣ୍ଡ । ଦେବଗଡ ବା ତଦାନୀନ୍ତନ ବାମଣ୍ଡା ନାମକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ବହୁତ ଗୁଡିଏ ଲୋକ କଥା, କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି ଯାହାକି ଶଙ୍କାପୂର୍ଣ୍ଣ । ଗୋଟିଏ ଲୋକ କଥା ଆଧାରରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, “ବାମା” (ବାହା) ଏବଂ “ମଣ୍ଡା” ନାମରେ ଗୋଟିଏ ଦମ୍ପତି ବହୁତ କାଳ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ରାଜୁତି କରୁଥିଲେ । ସେହି ନାମ ଦୁଇଟିର ସମିଶ୍ରଣରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ “ବାହାମଣ୍ଡା” ବା “ବାମଣ୍ଡା” ନାମରେ ନାମିତ । ଆଦିକବି ଶାରଳା ଦାସଙ୍କ ରଚିତ ଓଡିଆ ମହାଭାରତରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ଯେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଉପତ୍ୟକାରେ ନିଷାଦ, ପୁଳିନ୍ଦ ଓ ଶବରମାନେ ବସବାସ କରୁଥିଲେ । ସେହି ନିବାସ ସ୍ଥଳୀ ହିଁ ଦେବଗଡ । ଭକ୍ତକବି ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ରଚିତ ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଯେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବାନର ସେନା ସୀତାଙ୍କ ସନ୍ଧାନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତଟସ୍ଥ ଯେଉଁ ଘନ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବାଟବଣା ହୋଇଥିଲେ, ସେହି ଅଞ୍ଚଳ “ବଣାଇ” ଏବଂ ଯେଉଁ ଅରଣ୍ୟରେ ବାମକୁ ମଡା ପକାଇ ପ୍ରବେଶ କଲେ, ସେହି ଅଞ୍ଚଳ “ବାମ ମଡା” ବା “ବାମଣ୍ଡା” ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ପୁଣ୍ୟତୋୟା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଅବବାହିକାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ଭୂଖଣ୍ଡ ବାମଣ୍ଡା, ଅଖୋଜ ବାମଣ୍ଡା, ଶଙ୍ଖଜ୍ଯୋତି ମଣ୍ଡଳ, ଶ୍ରୀପୁଞ୍ଜି ମଣ୍ଡଳ, ଗଙ୍ଗରାଜ୍ଯ, ବାମଣ୍ଡା ପାଟୀ, ଯାଦବ ଦେଶ, ସିଙ୍ଘନ ରାଜ୍ୟ, ବାଘର କୋଟା, ବାମଣ୍ଡା ମଣ୍ଡଳ ଓ ଦେବଗଡ ପ୍ରଭୁତି ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀକୁ ଶଙ୍ଖଜ୍ଯୋତି ନଦୀ ନାମରେ ଅଭିହିତ କରାଯାଉଥିଲା ବୋଲି ପ୍ରାପ୍ତ ତାମ୍ରପତ୍ରରୁ ଉପଲବ୍ଧ ହୁଏ ବୋଲି ଏହି କାରଣରୁ ବାମଣ୍ଡାର ପ୍ରଥମ ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ରାଜା ସରଜୁ ଦେବ ଶଙ୍ଖକୁ ରାଜକୀୟ ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ ପୂର୍ବକ ରାଜ୍ୟଟିର ନାମ ଶଙ୍ଖଜ୍ଯୋତି ମଣ୍ଡଳ ରଖିଥିଲେ, ଯାହାକି ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ବାମଣ୍ଡା ରାଜ୍ୟ ନାମରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ୧୯୯୪ ମସିହାର ଜିଲ୍ଲା ବିଭାଜନ ପରେ ବାମଣ୍ଡା ରାଜ୍ୟ ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇ କୁଚିଣ୍ଡା ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ମିଶିଯାଇଛି ଏବଂ କେବଳ ଦେବଗଡ ଅଞ୍ଚଳ ଦେବଗଡ ଜିଲ୍ଲା ଭାବରେ ପରିଚିତ ହୋଇଛି ।